CUMHURİYET DÖNEMİNİN ÖNEMLİ SANATÇILARI
AHMET HAMDİ TANPINAR (1901-1962)
Hece ölçüsünü şiirimize en iyi uygulayan şairimizdir.
Şiir dilimize yeni bir ses getirmiştir.
Kendine özgü bir söyleyiş geliştirmiştir.
Hikâye ve romanlarında şiirsel bir dil kullanmıştır. Psikolojik derinlik, bilinçaltına inen bir duyarlılık göstermiştir.
Vatan sevgisi, geçmişe hasret gibi temalar işlenmiştir.
Eserleri: Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Abdullah Efendi’nin Rüyası, Beş Şehir, Mahur Beste, 19.Asır Türk Edebiyatı, Yaşadığım Gibi.
SAİT FAİK ABASIYANIK (1906-1954)
Türk hikâyeciliğinin temel taşlarındandır.
Çehov tarzı hikâyeciliğinin en usta temsilcisidir.
Günlük konuşma dilini, argoyu, halk söyleyişini hikâyelerinde işlemiştir.
Çoğunlukla sıradan insanların hayatlarını eserlerinde işlemiştir.
Eserleri Sarnıç, Semaver, Şahmerdan, Mahalle Kahvesi, Son Kuşlar, Kayıp Aranıyor, Âlem Dağında Var Bir Yılan, Havada Bulut, yaşamak Hırsı, Şimdi Sevişme Vakti…
FARUK NAFİZ ÇAMLIBEL (1898-1973)
Beş hececilerdendir.
Şiirleri aşk, memleket güzelliği, vatan sevgisi üzerine kuruludur.
Anadolu’yu şiirlerinde en iyi işleyen şairlerimizdendir.
Anadolu’yu işlenmemiş bir sanat olarak kabul edip ona yönelmiştir. Bu yönü diğer sanatçılarımıza örnek olmuştur.
Anadolu’yu en güzel işleyen şiiri “Han Duvarları”dır.
Eserleri: Gönülden Gönüle, Şarkın Sultanları, Dinle Neyden, Çoban Çeşmesi, Bir Ömür Böyle Geçti, Elimle Seçtiklerim, Tatlı Sert, Akıncı Türküleri, Han Duvarları, İlk Göz Ağrısı…
ZİYA OSMAN SABA(1910–1957)
Şiirlerinde çocukluk özlemi, anılara düşkünlük, ev ve aile sevgisi, yoksul yaşamlara karşı utanç ve acıma, Allah’a kulluk, kadere boyun eğme, küçük mutluluklara yetinme ve ölüm gibi konuları işlemiştir.
Hece ölçüsünü kullanmakla birlikte 1940’tan sonra serbest şiir yazmaya başladı
Şiir kitapları: Sebil ve Güvercinler, Geçen Zaman, Nefes Almak;
Mesut İnsan Fotoğrafhanesi ise öyküsüdür.
ORHAN VELİ KANIK (1914-1950)
Edebiyatımızın en serbest şairidir.
Mecazlı söyleyişi, kapalı anlatımı, benzetmeleri şiirimizden atan kişidir.
Eski şiirimiz ile yeni şiirimizi tamamen birbirinden ayırmıştır.
Şiirlerinde gün****k konuşmayı, sıradan insanların hayat koşullarını, yaşama biçimlerini kullandı.
Garip akımının kurucusudur.
Eserleri: Garip, Vazgeçemediğim, La Fontaine’den Seçmeler, Karşı, Nasrettin Hoca Hikâyeleri, Destan Gibisi…
OKTAY RIFAT HOROZCU(1914–1988)
Garip akımının temsilcilerindendir.
Başlangıçta, yeni bir hava içinde, güçlü aşk şiirleri; toplumcu sanat ilkesinden hareketle halk deyimi ve söyleyişlerinden masal ve tekerlemelerden faydalanarak başarılı taşlamalar; sosyal şiirler yazdı. Perçemli Sokak adlı kitabıyla birlikte şiir anlayışında büyük değişiklik olmuş soyut şiire kaymıştır.
Son şiirlerinde öz ve biçim yoğunlaştırmalarıyla estetik planda yeni ve güçlü bir şiir estetiği yakalamıştır.
Yaşayıp **mek, Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler, Güzelleme, Karga İle Tilki, Aşk Merdiveni, Denize Doğru Konuşma, Dilsiz ve Çıplak
MELİH CEVDET ANDAY(1915)
Garip akımının temsilcilerindendir.
Şiirlerinde toplumsal gerçekliği inceler.
Daha sonra ilk şiirlerindeki romantizmden sıyrılarak duygulardan çok aklın egemenliğine, güzel günlerin özlemine bırakır.
Söz oyunlarında arınmış yalın bir dil vardır. Düz yazılarında ise yoğun bir düşünce, şiirsel, esprili, özlü bir dil vardır.
Fıkra, makale, gezi, roman, tiyatro ve şiir yazmıştır. Çevirilerde yapmıştır.
Şiirleri: Garip, Rahatı Kaçan Ağaç, Telgrafname, Yanyana.
Denemeleri: Çevirileri; İngiliz Edebiyatından Denemeler
Tiyatroları: Komedya, İçerdekiler, Gizli Emi
ENİS BEHİÇ KORYÜREK(1891–1949)
İlk şiirlerini Servet-i Fünun etkisinde yazdı.
Şiire aruz vezniyle başlamıştır.
Hece ile yazdığı ilk şiirlerinde aşk duygularına yer vermekle beraber, daha sonra kurtuluş savaşı yıllarında milli duyguları ve tarihi kahramanlıkları işleyen heyecan yüklü epik şiirler yazmıştır.
Miras ve Güneşin **ümü adlı şiir kitabı vardır.
HALİT FAHRİ OZANSOY(1891–1971)
Şiire aruzla başlamıştır. Aruza veda adlı şiiriyle, aruz veznini bırakıp heceye yönelmiştir.
Şiirlerinde çoğunlukla egzotik sahnelere, hüzün ve melankoli gibi bireysel duygulara, aşk ve ölüm temalarına rastlanır.
Şiirlerinde konuşulan Türkçeyi başarıyla kullanmıştır.
Şiir, roman ve tiyatro türlerinde eserler vardır
Baykuş, Efsaneler, Cenk Duyguları, Hayalet,Rüya adlı eserleri vardır.
YUSUF ZİYA ORTAÇ(1896–1967)
Yusuf Ziya da diğerleri gibi şiire aruzla başlamış daha sonra heceye geçmiştir.
Şiirlerinde günlük hayatın çeşitli görünümlerini sade bir dille işlemiştir.
Akbaba adlı mizah dergisini çıkarmıştır.
Akından Akına, Bir Rüzgâr Esti, Yanardağ, Âşıklar Yolu adlı eserleri vardır.
ORHAN SEYFİ ORHON(1890–1972)
Şiire aruzla başlar daha sonra heceyle devam eder.
Şiirlerinde daha çok şahsi konuları işler.
Bazı şiirlerinde halk şiirinin şekillerini de kullanmıştır.
Bireysel duyguları işleyen, ahenkli ve zarif şiirlerinde temiz duru bir Türkçe kullanmıştır.
Fırtına ve Kar, Gönülden Sesler, Peri Kızı İle Çoban, O Beyaz Bir Kuştu adlı eserleri vardır.
AHMET KUTSİ TECER (1907-1967)
Halkın ayağına giden şairdir.
Şiiri nesirden ayırmaya çalışmıştır.
Hecenin gelişmesi için elinden geleni göstermiştir.
Çeşitli alanlarda eser vermiştir.
Eserleri: Şiirler, Köylü Temsilleri, Sivas Halk Şairleri Bayramı, Köşebaşı, Bir Pazar Günü, Satılık Ev…
HALİKARNAS BALIKÇISI (1886-1974)
(CEVAT ŞAKİR KABAAĞAÇLI )
“Denizi, deniz hayatını” edebiyatımıza tam anlamıyla yerleştiren yazardır.
Bodrum’u, Ege efsanelerini, balıkçıları hayatlarını eserlerinde işlemiştir.
Eserleri: Ege Kıyıları, Aganta- Burina- Burinata, Merhaba Akdeniz, Turgut Reis, Mavi Sürgün, Anadolu’nun Sesi, Hey Koca Yurt, Deniz Gurbetçileri…
AHMET MUHİP DIRANAS (1909-1982)
Bireyci şiiri estetik anlayışla özenle uygulamıştır.
Hece ölçüsünü kullanarak yeni bir şiir dili oluşturmaya çalışmıştır.
Eserleri: Şiirler, O Böyle İstemezdi, Gölgeler Çıkmaz
MEMDUH ŞEVKET ESENDAL (1883-1952)
Hikâyeciliğimizin önemli isimlerindendir.
Her gün gördüğümüz ancak önemsemediğimiz kişileri hikâyelerinde işlemiştir.
Hikâyelerinin konusunu genellikle gün****k hayattan seçer.
Günlük konuşmaları içtenlikle yansıtmıştır.
Hikâyelerinde olağanüstü varlıklar ve olaylar yoktur.
Eserleri: Ayaşlı ve Kiracılar Miras.
CAHİT SITKI TARANCI (1910-1956)
Eserlerinde “ölüm korkusu” hâkimdir.
Heceye yeni şekiller katmıştır.
Türkçenin incelikleri ustalıkla kullanmıştır.
Toplumsal konuları kendi penceresinden yansıtmıştır.
Eserleri: Otuz Beş Yaş, Ömrümde Sükût, Düşten Güzel, Ziya’ya Mektup.
NURULLAH ATAÇ (1898-1957)
Deneme alanında önemli eserler vermiştir.
Türkçenin sadeleşmesi için çok uğraşmıştır.
Eserlerinde ısrarla devrik cümleler kullanmıştır.
Eserleri: Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Sözden Söze, Diyelim, Söz Arasında, Günce Açarken..
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU (1911 -1975)
Milli konulara eğilmiştir.
Halk folklorünü işlemeye çalışmıştır.
Şiirlerinde; masallardan, türkülerden yararlanarak, doğa tutkusunu, insan sevgisini, yaşama sevincini, toplumsal sorunları yansıttı.
Aynı zamanda Cumhuriyet döneminin ünlü ressamlarındandır.
Yazıları, Tezek (1975), ****fişek (1975), Resme Başlarken (1977) adlı kitaplarda toplandı.
NECİP FAZIL KISAKÜREK (1905-1983)
Türk edebiyatının en büyük şairlerindendir.
Sağlam bir dil yapısı, düzgün hece yapısı, sağlam bir teknik, felsefi derinlik, özgün bir anlatış gücüne sahip bir şairdir.
Aynı zamanda önemli bir fikir adamıdır.
Ona göre şiir: “Allah’ı arama işidir”
Şiir Kitapları: Kaldırımlar, Örümcek Ağı, Ben ve Ötesi
Oyun Kitapları: Tohum Künye, Bir Adam Yaratmak ,Satırbaşı
Diğer eserleri: Çöle İnen Nur
ARİF NİHAT ASYA (1904–1974)
Edebiyatımızda bayrak şairi olarak tanınmıştır.
Eserlerinde Türklüğü, vatan ve bayrak aşkını işlemiştir.
Edebiyat öğretmenliği ve milletvekilliği yapmıştır.
Eserleri:Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor Heykeltraş (1924), Yastığımın Rüyası (1930), Ayetler (1936), Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor (1946), Rubaiyyat-ı Arif (1956), Enikli Kapı (1964), Kubbe-i ardâ (1956)
FALİH RIFKI ATAY (1894-1971)
Eserlerinde ******çülük ön plandadır.
Aşırı bir Batı taklitçiğini savunmuştur.
Türkçeyi ustalıkla kullanmıştır.
Eserleri :Ateş ve Güneş, Zeytindağı,Çankaya,******’ün Hatıraları, Baş Veren İnkılapçı, ****** Ne İdi,
Denizaşırı, Bizim Akdeniz, Gezerek Gördüklerim ( Seyahat yazıları)
YAŞAR KEMAL (1923- )
Türk romancılığının en usta kalemlerindendir.
Eserleri içeride ve dışarıda çokça ödül almıştır.
Çukurova’da çalışan işçilerin hayat şartlarını, yaşama biçimlerini, ağaların köylülere zulümlerini ustaca ve realist bir yaklaşımla ele almıştır.
Romanları;
Teneke (1955) Orta Direk (1960) İnce Memed (1.Cilt; 1955, 2. Cilt; 1969, 3. Cilt; 1984) Ağrı dağı efsanesi ( 1970) Kimsecik (1980)
Binboğalar Efsanesi ( 1971 **mez Otu Üç Anadolu Efsanesi (1969) Çakırcalı Efe (1972) Yılanı **dürseler (1976) Höyükteki Nar Ağacı (1982)
Demirciler Çarşısı Cinayeti(1974) Yusufçuk Yusuf (1975 Filler Sultanı İle Kırmızı Sakallı Topal Karınca (1977)
Kuşlar da Gitti ( 1978) Allah’ın Askerleri (1978) Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana (1998 Kimsecik II (1985)
Kale Kapısı (1986) Kanın Sesi (1991) Ağıt (1992
Hikâyeleri: Sarı Sıcak (1952) Bütün hikâyeleri (1967)
ATİLLA İLHAN (1925-2006)
Toplumcu-mücadeleci görüşlerini bireysel romantizmle bütünleştirmiştir.
Dili zengindir.
Çeşitli dallarda eserler vermiştir.
Romanları: Sokaktaki Adam , Kurtlar Sofrası, Yaraya Tuz Basmak..
Şiirleri: Duvar, Ben Sana Mecburum, Elde Var Hüzün ,Korkunun Krallığı Yasak Sevişmek Tutuklunun Günlüğü…
ABBAS SAYAR (1923–1999)
Cumhuriyet sonrası edebiyatımızın güçlü kalemlerindendir.
Anadolu’nun deyişlerini yaşam koşullarını, Orta Anadolu’nun zorlu kış koşullarını eserlerinde çok içten ve güzel yansıtmıştır.
En önemli eseri:”Yılkı Atı”dır. TRT roman ödülü almıştır.
Diğer eserleri: Çelo, Can Şenliği, Yorganımı Sıkı Sar, Anılarda Yumak Yumak Noktalar
0RHAN PAMUK ( 1952- )
Nobel edebiyat ödülü almış tek yazarımızdır.
Eserleri : Benim Adım Kırmızı , Cevdet Bey Ve oğulları , Kar , Beyaz Kale, Kara Kitap, Sessiz Ev.
KEMAL TAHİR (1910-1973)
Toplumcu yazarlarımızdandır.
Eserlerinde köy insanı, gurbete çıkmış garibanların hayat şartlarını gözlemci bir tiple anlatmıştır.
Eserleri: Esir Şehrin İnsanları, Yorgun Savaşçı, Devlet Ana,Hür Şehrin İnsanları, Köyün Kamburu…
ORHAN KEMAL (1914-1970)
Sosyalist görüşleri ile ön plana çıkaran bir yazardır.
Anadolu insanının yaşam koşullarını, köylülerin ,işçi sınıfının ezilmişliğini eserlerinden sıkça işlemiştir.
Eserleri : Eskici ve Oğulları, Baba Evi, Cemile, Ekmek Kavgası, Tersine Dünya, Üç Kağıtçı, Hanımın Çiftiği…
ÖZDEMİR ASAF (1923-1981)
Şiirlerinde toplumla, yaşadığı çağla, kendisiyle hesaplaşma içindedir.
Şiirlerinde toplumsal ve bireysel çelişkilerini “sen-ben” ikileminde yansıttı.
Eserleri : Dünya gözüme Kaçtı, Sen Sen Sen, Yalnızlık Paylaşılmaz, Çiçekleri Yemeyin
Özdemir Asafça (deneme),Dün Yağmur Yağacak (öykü)
TARIK BUĞRA (1918-
Önemli romancılarımızdandır.
Anadolu insanının kültürünü . inançlarını, tarihini işlemiştir.
Eserleri : Küçük Ağa, Osmancık,İbiş’in Rüyası, Firavun İmamı, Küçük Ağa Ankara’da…
TÜRKİYE DIŞINDAKİ ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATI
AZERBAYCAN TÜRK EDEBİYATI
BAHTİYAR VAHAPZADE
ESERLERİ:
Menim Dostlarım, Aylı Geceler, Tan Yeri, Çınar,(şiir) İkinci Ses, Yağıştan Sonra, Artık Adam(tiyatro)
ŞEHRİYAR
ESERLERİ:
Heyder Baba’ya Selam, Divan, Türkçe Şiirinden Eserler
CELİL MEHMET KULİZADE
ESERLERİ:
**üler, Anamın Kitabı, Feyletonlar,**** Yığıncağı, Belke De Gaytardılar
BULGARİSTAN TÜRK EDEBİYATI
RECEP KÜPÇÜ
ESERLERİ:
Ötesi Var, Ötesi Düş Değil
KAZAN TÜRK EDEBİYATI
AYAS İSHAKİ
ESERLERİ:
Zindan ,Familye Saadeti, Lokman Hekim, Ulug Bayrem (hikaye) Mulla Bubay,Ulug Muhammed,Tatar’ın Kızı(roman) İki Aşık , Kıyamet ,Muallim (oyun) Anı Defteri ,Otuz Yıllığım(anı)
KIBRIS TÜRK EDEBİYATI
OSMAN TÜRKAY
ESERLERİ:
Yedi Telli, Uyurgezer , Beethoven’dan Aydınlığa Uyanmak Avrupa Şiiri (şiir)
ÖZKER YAŞIN
ESERLERİ:
Kıbrıs’tan ******’e, Namık Kemal Kıbrıs’ta , Kanlı Kıbrıs,Bayrak Destanı (şiir),
Kıbrıs’ta Vuruşanlar, Kıbrıslı Kazım (roman) Bütün Kapılar Kapandı (hikaye)
BATI TRAKYA TÜRK EDEBİYATI
ABDURRAHİM DEDE
ESERLERİ:
Rumeli’de Bırakılanlar, Azınlıklar Ezilmemeli (inceleme) Batı Trakya Türkleri,İlhanlı Destanı (deneme)
KIRGIZİSTAN TÜRK EDEBİYATI
CENGİZ AYTMATOV
ESERLERİ:
Gün Olur Asra Bedel, Beyaz Gemi, Cemile, Kopar Zincirlerini Gülsarı, Toprak Ana, Selvi Boylum, Fuhi Yama, Dişi Kurdun Rüyaları…
KIRIM TÜRK EDEBİYATI
GASPARALI İSMAİL
ESERLERİ:
Kadıların Ülkesi, Aslan Kız , Gündoğdu, Medeniyet-i İslamiye, Selname-i türki, Asya’da Komşularımız, İki Bahadır,
CENGİZ DAĞCI
ESERLERİ:
Korkunç Yıllar, Onlar Da İnsanlar, O Topraklar Bizimdi, Badem Dalına Asalı Bebekler, üşüyen Sokak, Genç Temuçin
ÖZBEKİSTAN TÜRK EDEBİYATI
A.HAMİT SÜLEYMEN ÇOLPAN
ESERLERİ.
Uyanış , Tan Sırları, Koşuklarım
AYBEK
ESERLERİ:
Tuygular (şiir) Kutluk Kaan , Nevai, Balık ,Ulug Yol (roman)
UYGUR TÜRK EDEBİYATI
ZİYA SAMEDİ
ESERLERİ:
Boynu Kesik (müzikal) , Bir Tane Siyara, Dertlinin İnleyişi , Kaysıların Olgunlaştığı Dönem, Yılların Sırrı , Mayımhan (roman)
TÜRKMENİSTAN TÜRK EDEBİYATI
ATA ATACANOĞLU
ESERLERİ:
Üçlerin Siyahatı , Men Size Baryan , Guşgı Galası
IRAK TÜRK EDEBİYATI
ATA TERZİBAŞI
ESERLERİ:
Kerkük Hoyrat ve Manileri , Kerkük Şairleri , Arzı Kamber Masalı, Kerkük Havaları (araştırma)
EDEBİ AKIMLAR
Avrupa’da edebi akımlar başlamadan önce, iki önemli düşünce ve sanat anlayışı vardı:
Hümanizm ve Rönesansçılık
HÜMANİZM:
İnsana değer vermek esastır.
Tabiatı Tanrı yaratmıştır düşüncesi kabul edilmiştir.
İnsanı sevip onu yüceltme.
Dante bu düşüncenin temsilcisidir.
RÖNESANSÇILAR:
Hem hümanizmin getirdiklerin hem de16.yy bilim ve akılcılığını benimsemişlerdir.
Özgürlük düşüncesini geliştirirler.
Petrarca, Montaigne, Bocan, Cervantes, Shakspeare bu dönemde eser verirler.
KLASİSİZM
17.yy ortalarında Fransa’da ortaya çıkan edebiyat akımıdır.
Akla ve sağduyuya değer verirler.
İnsandaki tabiata, insanların iç dünyasına saygı göstermek esastır,
Konularını eski Yunan ve Latin edebiyatından alırlar.
Kahramanları seçkin kişilerdir. Sıradan insanlara eserlerinde yer vermezler.
Önemli olan konu değil konunun işleniş biçimidir
Dil, üslup kusursuz bir şekilde işlenmiştir. Dil açık, yalın ve soyludur.
Sanat için sanat görüşünü savunurlar.
Sanatçı eserde kendini gizler.
Tiyatroda üç birlik kuralına uyulur.(olay, zaman, mekân)
Bu akımın en önemli temsilcileri: Moliere ,Corneille, Racine, La Fontaine, La Bruyere, Daniel Defoe
Türk edebiyatında ise Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa ‘dır.
ROMANTİZM
Fransa’da 1830 yıllarında klasizme tepki olarak doğmuştur.
Klasik edebiyatın kural ve şekilleri bırakılır.
Konular eski Yunan ve Latin edebiyatı yerine Hıristiyanlıktan tarihten ve günlük yaşamından alınır.
Akıl yerine duygulara ve hayallere önem verirler.
Sanatçılar kendi eserlerinin kişiliklerini gizlemezler.
Sanat toplum içindir görüşünü benimsemişlerdir.
Tabiat önemlidir. Gözlem ve tasvire önem verilir.
Konular işlenirken iyi, kötü, doğru, yanlış gibi karşıtlıklardan yararlanırlar.
Üç birlik kuralı terk edilir.
Temsilcileri J. J. Rousseau, Voltaire, Victor Hugo, Goethe, Schiller, Chateaubriand, George Sand
Türk edebiyatında ise Namık Kemal, A.Hamit Tarhan, A.Mithat Efendi.
REALİZM
19.yy’ın ikinci yarısında Fransa’da romantizme tepki olarak doğmuştur.
Konu gerçekten alınır. Olay ve kişiler yaşanan ve yaşayan kişilerin benzerleridir
Kişilerin ruhi davranışlarını etkileyen onların kişiliklerini çizen çevre ve ortamın tanıtılmasına önem verilir.
Betimlemeler yazarın gözüyle yapılmaz kahramanın gözüyle yapılır.
His ve hayale kapılmadan toplum gerçeklerini olduğu gibi yansıtır.
Sanat için sanat görüşünü savunurlar.
Hikâye ve Romanda uygulanır.
Temsilcileri: Honero De Balzac, Stendhal, Gustave Flubert, Tolstoy, Dostoyevski, Ernest Hemingvay, Steinbeck
Türk edebiyatında ise; Recaizade Mahmut, Nabizade Nazım Yakup Kadri, R. Halit Karay
NATÜRALİZM
Determinizm anlayışını romana getiren bu akım 19. asrın ikinci yarısında Fransa’da ortaya çıkmıştır.
Determinizme göre tabiat olaylarında aynı sebepler aynı sonucu doğurur. Natüralistler, Determinizmi topluma ve insan uyguladılar.
Toplum büyük bir laboratuar, insan deney konusu, sanatçı da bilgin sayıldı.
İnsan kişiliğini anlatabilmek için soya çekim yasalarından ve toplum biliminden yararlandılar.
Romanlarda kahramanların portreleri ince ayrıntılarına kadar verilir.
Yazar eserde kişiliğini gizler.
Gözlem ve tasvir önemlidir.
Eserlerinde hayatı bütün yönüyle anlatırlar.
Bedenden ayrı bir ruh yoktur.
Dil her seviyedeki insanın anlayabileceği bir düzeyde tutulmuştur
Sanat toplum içindir anlayışı doğrultusunda eserler verilmiştir.
Temsilcileri: Emile Zola, Goncoutr Kardeşler, Guy De Maupassent, Alphonse Daudet
Türk edebiyatında ise; H. Rahmi Gürpınar, Nabizade Nazım, Beşir Fuat
PARNASİZM
Romantik şiir anlayışı ile Fransa da ortaya çıkmıştır.
Doğal güzelliğe ve dış görünüşe büyük önem verir.
Sanat sanat içindir ilkesini savunmuştur.
Nesneleri dış görünüşünü aktarmışlardır.
Kelimeler seçilerek kullanılır. Kelimelerin sıralayışı ve ahenk önemlidir.
Kafiye ve Redife önem verilir.
Romantizm’de bırakılan eski Yunan ve Latin kültürüne dönüşmüştür.
Temsilcileri: Th. Gauthier, Theodore Debanvaille, Francois Coppee
Türk edebiyatında ise; Tevfik Fikret, Cenap Sahabettin, Yahya Kemal
SEMBOLİZM
19.yy’ın son çeyreğinde ortaya çıkmıştır.
Nesneleri olduğu gibi anlatmak mümkün değildir. Nesneler değişerek anlatılabilir.
Anlatımda sözlerin sözlük anlamından bıkan sembolistler yaşatmaya çalışırlar.
Şiirde anlam açıklığından kaçındılar.
Şiir anlaşılmak için değil hissedilmek içindir.
Şiirde alaca karanlık üzüntü ve ay ışığı, gün doğumu, gün batımı gibi belli belirsiz varlıklar görüntüleri yansıtırlar.
Şiirde musiki her şeyden önce musiki ilkesini savundular.
Sanat için sanat anlayışına bağlılardır.
Dil herkesin anlayacağı seviyede değil oldukça ağırdır
Temsilcileri: Baudelaire, P. Verlaine, A. Rimbaud
Türk edebiyatında ise; Ahmet Haşim, A. Hamdi Tanpınar, Cahit Sıtkı Tarancı, biraz da Cenap Sahabettin
SÜRREALİZM (GERÇEK ÜSTÜCÜLÜK)
Kelime anlamı "gerçek üstüncülük" demek olan bu akım 1924’te Fransa’da çıkmıştır.
Sürrealistler Sigmund Freud’un etkisinde kalmışlardır.
Bilinçaltı rüyada ortaya çıkar.
Hipnotize edilmiş insanlara şiir söylettiler.
Akıl ve mantık değersizdir. İnsanı yönlendiren İçgüdü, bilinçaltıdır demişlerdir.
Temsilcileri: Breton Aragon, Paul Eluard
Türk edebiyatında ise; Orhan Veli ve arkadaşları, Cemal Süreyya, İlhan Berk (II. Yeniciler)
FÜTÜRİZM
Geleceği makineleştiren sanattır.
20.yy. başında Marinetti tarafından kurulmuştur.
Geçmişin sanat değerlerini bırakmalı ve yeni anlatım biçimleri bulmalı.
Makinalaşma çalışmaları kutsallığı savunulmalıdır.
Temsilcileri: Marinetti ve Mayatovski
Türk edebiyatında ise: Nazım Hikmet
EGZİSTANSİYALİZM ( VAR OLUŞÇULUK)
Var olmayı her şeyden önce görenlerdir. Bu akıma var oluşçuluk da denir.
İnsan kendi değerlerini kendi oluşturabileceğini bilmelidir.
İnsan bütünüyle özgür olmalıdır.
Temsilcileri: J.Paul Sartre, Simon de Beauvoir, A.Camus
DADAİZM
Kelimeleri rasgele kullanmak suretiyle oluşan şiirlere denir.
Dil ve estetik kurallarını yıkma.
Şiir gelişimini güzel seçilmiş kâğıt üzerine dizilmesiyle yazılır.
Temsilcileri: Tristan Zara, L.Aragon, Paul Elaud
ROMAN
Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları, yere, zamana ve şahsa bağlayarak anlatan uzun eserlere roman denir.
Romanda olaylar geniş ve ayrıntılı olarak anlatılır.
Ana olay etrafında olaycıklar vardır.
Şahıs kadrosu geniştir.
Karakter çözümlemeleri yapılır.
Zaman olarak geri dönüşler olur.
Romanlar çeşitli türlere ayrılır;
Tarihi Roman: Tarihi her hangi bir olayı işleyen romanlara denir.
Töre Romanı: Toplumun yaşayış tarzını, geleneklerini, adetlerini işleyen romanlara denir.
Psikolojik Roman: Psikolojik derinlemeleri işleyen romanlara denir.
Macera Roman: Uzak ve yabancı ülkelerin doğa ve insanlarını anlatan romanlara denir.
Tezli Roman: Bir görüş veya düşünceyi savunan romanlara denir
Polisiye Roman: Dedektif hikâyelerini anlatan romanlara denir.
HİKÂYE
Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olan olayları anlatan kısa olay veya durumlara denir.
Tek bir olay vardır.
Şahıs kadrosu romana göre dardır.
Kişiler çoğu zaman hayatlarının belli bir anı içinde anlatılır.
İki tür hikâye görülür;
a) Olay Hikâyesi: Maupassant tarzı da denir. Olay esastır. Türk edebiyatında Ömer Seyfettin’dir.
b) Durum Hikâyesi: Çehov tarzı da denir. Olaydan çok insanın belli bir zaman dilimindeki durumu anlatılır. Türk edebiyatında Sait Faik Abasıyanık’tır
MASAL
Olağanüstü olayların anlatıldığı sözlü bir edebiyat ürünüdür.
Olaylar hayal ürünüdür.
Yer ve zaman belli değildir.
Kahramanlar insanüstü nitelikler gösterir.
İyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür.
Konunun sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
Eğiticilik esastır
Her milletin masalları kendi örf ve adetlerini yansıtır.
Olaylar miş'li geçmiş zaman kullanılarak anlatılır.
MAKALE
Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan yazılara makale denir.
Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır.
Öne sürülen düşüncelerin kanıtlanma zorunluluğu vardır.
Dil açık olmalı.
Her konuda makale yazılabilir.
Gazete ve dergilerde yayımlanır.
DENEME
Yazarın herhangi bir konudaki görüşlerini, kesin kurallara varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya zorlamadan anlattığı yazı türüdür.
Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi bir hava hâkimdir.
Samimi bir dil kullanılır.
Yazar, öne sürdüğü görüşleri ispatlamak zorunda değildir.
Yazarın kesin bir sonuca varma zorunluluğu yoktur.
Nurullah Ataç "Deneme, ben ülkesidir" der.
Her konuda deneme yazılabilir.
Türün ünlüleri, Ahmet Haşim, N. Ataç, Suut Kemal Yetkin, A. Hamdi Tanpınar, Selahattin Eyüboğlu.
FIKRA
Yazarın, gün****k olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla, kanıtlama gereği duymadan yazdığı kısa, günübirlik yazılardır.
Gazete yazısıdır.
Düşünceleri kanıtlama zorunluluğu yoktur.
Dil günlük kullanılan dildir.
Okuyucuyla sohbet ediyormuş havası hâkimdir.
En tanınmış fıkracılar; Falih Rıfkı, Haşim, Ahmet Rasim H. Cahit Yalçın, Peyami Safa.
SOHBET
Yazarın, gün****k olaylarla ilgili düşüncelerini, okuyucu ile karşı karşıya oturup konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde yazdığı yazılardır.
Herkesi ilgilendiren konular seçilir.
Cümleler çoğu zaman konuşmadaki gibi devriktir.
Yazar, sorulu-cevaplı cümlelerle konuşuyormuş hissi verir.
İçtenlik, samimilik, doğallık sohbetin özelliklerindendir.
En tanınmış sohbetçiler; Ahmet Rasim, Şevket Rado, Atilla İlhan.
ELEŞTİRİ
Her hangi bir konuyu veya eseri çeşitli yönleriyle değerlendiren yazılara denir.
Eleştiri objektif olmalıdır.
Eleştiride amaç okura ve yazara yol göstermektir.
Eleştirmenin kendi görüşlerine göre yaptığı eleştiriye öznel eleştiri denir
Eleştirmenin herkesçe kabul gören ölçütlere göre yaptığı eleştiriye nesnel eleştiri denir.
GÜNLÜK (GÜNCE)
Yaşanan olayların, izlenimlerin, tarih atılarak, günü gününe yazılması ile oluşan türe günlük denir.
Olayı yaşayan kişi tarafından yazılır.
İçten ve sevecendir.
Eskiden bunlara: Ruzname denilirdi.
HATIRA (ANI)
Bir kişini kendisinin yaşadığı ya da tanık olduğu olayları, sanat değeri taşıyan bir üslupla anlattığı yazılardır.
Geçmişteki olay üzerine yazılır.
Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır.
Anılar, yaşandığı dönem hakkında bilgi verir.
Öznel bir anlatım esastır
BİYOGRAFİ
Ünlü kişilerin hayatını anlatan yazı türüdür.
Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, "Tezkire" denirdi.
OTOBİYOGRAFİ
Bir kimsenin kendi hayatını kendisinin yazmasına denir.
MEKTUP
Bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla yazılan özel yazılardır.
İş, özel gibi çeşitleri vardır.
GEZİ YAZISI
Gezilip görülen yerler hakkında yazılan yazılardır.
Anlatan kişi doğru bilgi vermeli, okuyuculara orayı gezmiş havası vermeli.
TİYATRO
Hayattaki olayları konu edinen, sahnede oynanmak amacıyla yazılan edebi eserdir.
Roman ve hikâye soyut olduğu halde, tiyatro somuttur.
Tiyatro eserleri, konularına göre dram, trajedi ve komedi gibi türlere ayrılır.
1-TRAJEDİ:
Seyirciye, hayatın acıklı yönlerini göstermek, ahlak, erdemi anlatmak için yazılmış manzum eserlerdir.
Konusunu seçkin kimselerin hayatından ya da mitolojiden alır.
Kahramanları tanrılar, tanrıçalar ve soylu kimselerdir.
Kusursuz bir üslubu vardır. Kaba sözlere yer verilmez.
Eser baştan sona kadar ağırbaşlı, ciddi bir hava içinde geçer.
Çirkin olaylar, seyircinin gözü önünde gerçekleştirilmez, sahne arkasında gerçekleştirilir. Bu olaylar haberciler tarafından sahnede aktarılır.
Üç birlik kuralına uyulur.( Yer, zaman, olay )
Oyunda korolara yer verilir.
Ünlü trajedi yazarları;
Eski Yunan; Aiskhylos, Euripides, Sophokles.
Fransız; Corneille, Racine.
2-KOMEDİ:
İnsanların ve olayların gülünç yönlerini ortaya koymak, izleyenleri güldürmek ve düşündürmek amacıyla yazılmış tiyatro eseridir.
Konusunu, yaşanılan hayattan ve günlük olaylardan alır.
Kişiler halktan ve yüksek zümreden her çeşit insan olabilir.
Her türlü söze şakaya yer verilir.
Kişilerin her türlü davranışları sahnede gösterilir.
Birbirini izleyen diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.
Manzum olarak yazılır.
Üç birlik kuralına uyulur.
Türün yazarları, Yunan-Aristoohanes, Fransız- Moliere.
3-DRAM:
Hayatı olduğu gibi acıklı ve gülünç yönleriyle sahnede göstermek için yazılan tiyatro eseridir.
Hayatı olduğu gibi yansıtır. Trajedi ve Komedi kaynaşmıştır.
Konusunu günlük yaşamdan ve tarihten alır.
Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
Olaylar, çirkin dahi olsa sahnede gösterildiği gibi kişiler hangi sınıf ve halktan olursa olsun dramda yer alır.
DÜNYA EDEBİYATI
YUNAN EDEBİYATI
HOMEROS
Destan türünde eser yazılır.
Eserleri: İlyada, Odysseia
HESİODOS
Didaktik eserler yazmıştır.
Eserleri: İşler ve günler, Kosmosk
SAPHO
Lirik aşk şiirler yazmıştır.
Eserleri: Düğün, Şarkı, İç Savaşlar.
AİSSPOS
Fabl türünün kurucusudur.
AİSKHYLOS
Yunan geleneklerini ve ahlakını savunur. .
Eserleri: Yalvaran Kızlar, Persler, Zincire Vurulmuş, Prometheyus
SOPHOKLES
İnsanlar arası çatışmaları işlemiştir.
EURUPİDES.
Eserleri: Kylops(dram),Fenikeli Kadınlar, Heleno, Elektra.
ARİSTOPHANES
Eserlerinde siyasetçileri aşırı bir biçimde eleştirmiştir.
İlk büyük komedya şairidir
Eserleri: Kuşlar, Eşek Arıları.
HEREDOTOS (Tarih’te) SOKRATES(Felsefe’de EFLATUN (PLATON) Felsefe’de) ARİSTO (Felsefe’de)
İSPANYOL EDEBİYATI
CERVANTES
Osmanlı Devleti ile yapılan İnebahtı deniz savaşında esir olarak alınmıştır. Sonradan serbest bırakılmıştır.
Döndükten sonra “DON KİŞOT” romanını yazmıştır.
Bu eserle modern romanın kuruluşu başlamış oldu.
Bu kitapta Don Kişot adlı bir şahıs kendini şövalye zannedip uşağı Pança ile dünyadaki haksızlığı kaldırmak için yel değirmenlerine saldırır.
İTALYAN EDEBİYATI
DANTE
Rönesans’ın fikir babalarındandır. Ancak onu göremedi.
Bilge biridir.
En önemli eseri: Tanrısal Komedya’dır.
BOCCACIO
Dünyada küçük hikâye türünün ilk örneklerini yazmıştır.
Hikâyelerinde insanoğlunun tüm yaşam koşullarını işlemiştir.
En önemli eseri: DECAMERON’ DUR.
ARİOSTO
Rönesans’ın önemli yazarlarındandır.
En önemli eseri: ÇILGIN ORLANDO’DUR.
TASSO
En önemli eseri: Kurtarılmış Kudüs’tür.
FRANSIZ EDEBİYATI
MONTAIGNE
Deneme türünün babası sayılır.
Özgür düşüncenin savunucusu olmuştur.
Rönesans edebiyatının en önemli temsilcisidir.
En önemli eseri: DENEMELER’DİR
CORNEILLE
Fransız tragedyasının babası sayılır.
Le Cid, Horace, Cinna, Polyeucte en önemli eserleridir.
RACINE
Klasisizm akımının öncülerindendir.
Andromague, İphigenle, Phedre en önemli eserleri sayılır.
Tragedyaları ünlüdür.(Adları bir önceki maddede yazılır)
MOLİERE
Dünyanın en önemli komedi yazarlarındandır.
İnsanın gülünç yönlerini ortaya koymaya çalışmışlardır.
En önemli eserleri: Gülünç Kibarlar, Kadınlar Mektebi, Kocalar Mektep, Zorla Evlenme, Cimri Hastalık Hastası, Kibarlık Budalası.
LA FONTAİNE
Fabl türünün en önemli temsilcisidir.
En önemli eseri: Fabl’lar (masallar) dır dır.
VİCTOR HUGO
Dünyanın en büyük romancılarındandır.
Şiir, dram, roman türlerinde eser vermiştir.
En önemli eserleri: Sefiller, Notre Dame Kamburu, Kral Eğleniyor, Hernani, Sonbahar Yaprakları
BALZAC
Dünyanın en büyük romancılarındandır.
Realizmin kurucularındandır.
Toplumun her katmanından kişileri eserlerinde işlemiştir.
İnsanlık Komedyası adlı bir eserde bütün romanlarını toplamıştır. Bazılarını sonradan ayırmıştır.
En önemli romanları: Eugenie Grandet, Goriot Baba, Vadideki Zambak’tır.
STENDAL
Süssüz bir dil kullanmıştır.
Realist bir yazardır.
En önemli eserleri: Kırmızı ve Siyah, Parma Manastırı
FLAUBERT
Realizmin en önemli temsilcilerindendir
Kuvvetli bir üslubu vardır.
En önemli eserleri: Madam Bovary, Salambo, Duygusal Eğitim
MAUPASSANT
Hikâye dalında kendine ait bir tarz oluşturmuştur.
En önemli eserleri: Tombalak, Ayışığı, Bir Hayat, Güzel Dost, **üm Gibi Kuvvetli, Kalbimiz
BOUDELAİRE
Şiirlerinde kusursuz bir biçim sunmuştur.
En önemli eseri: Kötülük Çiçekleri adlı eserdir.
ALMAN EDEBİYATI
GOETHE
Şiir, tiyatro, roman dallarında eser vermiştir.
Dünya edebiyatının en önemli yazarlarındandır.
Romantizmin kurucularındandır.
Lirik şiirler yazmıştır.
En önemli eseri: Faust’tur.
Ayrıca Genç Warter’in Istırapları, Roma Elejileri
SCHİLLER
Romantizmin temsilcilerindendir.
En önemli eserleri: Wilhem Tell, Don Carlos, Haydutlar, Maria Stuart ‘tır.
İNGİLİZ EDEBİYATI
SHAKESPEARE
Dünyanın en büyük tiyatro yazarlarındandır.
Komedi ve dram türlerinde eser vermiştir.
Eserlerinde nazım ve nesir karışık kullanılmıştır.
Romeo ve Jüliet, Hamlet, Macbeth, Othello, Kral Lear dramlarından biridir.
Venedik Taciri, Yanlışlıklar Komedyası, Vindsor’lu Şen Kadınlar komedilerinden bazılarıdır.
MİLTON
Tasvir ve ruh çözümlemelerini oldukça ustaca kullanmıştır.
En önemli eseri: Kaybolmuş Cennet’tir.
DANİEL DEFOE
Maceracı bir kimliğe sahiptir
En önemli eseri: Robinson Crusoe’dir.
SWİFT
Toplum içindeki aksaklıkları işlemiştir.
En önemli eseri: Güliver’in Gezileri’dir.
RUS EDEBİYATI
PUŞKİN
Romantizmin temsilcilerindendir.
Çeşitli dallarda eser vermiştir.
En önemli eserleri: Kafkas Esiri, Yüzbaşının Kızı, Çingeneler, Maça Kızı, Bahçesaray Çeşmesi’dir.
TURGENYEV
Realist bir yazardır.
Bir Avcının Notları, Babalar ve Oğullar, Rudin, Taşralı Kadın eserlerinden bazılarıdır.
DOSTOYEVSKİ
Dünyanın en büyük romancılarındandır.
Derin bir insan sevgisi vardır.
Yoksul insanların hayat koşullarını işlemiştir.
Suç ve Ceza, **ü Bir Evden Hatıralar, Budala, Karamazov Kardeşler en tanınan eserleridir.
TOLSTOY
Edebiyat dünyasının en usta kalemlerindendir.
Kuvvetli ve bilge bir üslubu vardır.
Savaş ve Barış, Hacı Murat, Anna Karanina, Yaşayan **ü, İvan İliç’in **ümü, **ümden Sonra Dirilme, Karanlığın Kudreti en önemli eserleridir.
AMERİKAN EDEBİYATI
MARK TWAİN
Çeşitli dallarda eser vermiştir.
Mizahçıdır.
Eserlerindeki karakterler oldukça canlıdır.
Tom Savyer’in Maceraları, Mississipi’de Yaşam Huclerbery’in Maceraları en önemli eserleridir.
EDGAR ALLAN POE
Şiirleri ünlü olmakla beraber hikâye de yazmıştır.
Kuzgun, Annabel Lee ve Çanlar şiir kitaplarıdır.
Acayip ve Çapraşık Hikâyeler de hikâye kitabıdır.
ERNEST HEMİNGVAY
Modern Amerikan edebiyatının en önemli yazarlarındandır.
Nobel ödülü almıştır.
Çanlar Kimin İçin Çalıyor? Silahlara Veda ,İhtiyar Adam ve Deniz eserlerinden bazılarıdır.
JOHN STEİNBECK
İşçi haklarını savunmuştur.
Realist bir yazardır.
Nobel ödülü almıştır.
Eserleri: Bitmeyen Kavga, Gazap Üzümleri, Yukarı Mahalle, Fareler ve İnsanlar
İSKANDİNAV EDEBİYATI
KANT HAMSUN
Genellikle kendi çevresini işlemiştir.
Tasvir gücü oldukça gelişmiştir.
Açlık, Pan, Victoria, Dünya Nimeti en önemli eserleridir.
EDEBİ SANATLAR
İNTAK (KONUŞTURMA) SANATI
Cansız varlıkları ve insan dışındaki canlıları insan konuşturmaya intak denir.
Mor menekşe:’’Bana dokunma;’’diye bağırdı.
Minik kuş:’’Anne beni rüyalar ülkesine götür.’’diye yalvarıyordu.
Not: İntak sanatının olduğu her yerde doğal olarak teşhis sanatı vardır.
TEZAT SANATI
Aralarındaki bir ilgiden dolayı aynı konu ile ilgili karşıt kavramların ya da özelliklerin bir arada kullanılmasıdır.
Ağlarım hatıra geldikçe gülüşlerimiz.
.
Neden böyle düşman görünürsünüz.
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar.
Bende gördüm güneşin doğarken battığını
MÜBALAĞA (ABARTMA) SANATI
Bir varlığın, olayın ya da durumun olduğundan büyük ya da küçük gösterilmesine mübalağa denir.
Âlem sele gitti gözlerimin yaşından.
.
Aramazdık gece mehtabı yüzün parlarken
Bir uzak yıldıza benzedi güneş sen varken.
HÜSN-İ TALİL SANATI
Bir olgunun gerçek nedeni bilindiği halde onu başka bir nedenden oluyormuş gibi gösterme sanatıdır. Gerçek sebep inkâr edilerek yerine heyecan verecek bir neden gösterilir. Gösterilen neden güzel olmalıdır.
Ateşten kızaran bir gül ararda
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi
Biz mutlu olalım diye her şey yeşile boyanmış
TEVRİYE SANATI
Nükte yapmak için iki anlamı bulunan bir sözcüğün uzak anlamını kastederek kullanma sanatıdır.
Bir buse mi bir gül mü dedi gönlüm
Bir nim tebessümle o afet gülüverdi.
Bize Tahir Efendi kelp demiş
İltifatı bu sözde zahirdir
Maliki mezhebim benim zira
İtikadımca kelp Tahir’dir (Kelp; köpek demektir. Tahir; temiz demektir.
Maliki mezhebine göre köpek temiz varlıktır.)
TECAHÜL-İ ARİF SANATI
Bir nükte yapmak için bildiği bir şeyi bilmezlikten gelmeye tecahül-i arif denir
.
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?
Geç fark ettim taşın sert olduğunu
Su insanı boğar, ateş yakarmış.
TELMİH SANATI
Bir mısrada veya cümlede geçmişte yaşanmış olan, herkesçe bilinen bir olayı veya şahsı hatırlatmaya telmih denir. …
Tur Dağı’nda Musa ile çağırayım Mevla’m seni
KİNAYE SANATI
Bir kelimeyi veya sözcük grubunu hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanmaya kinaye denir. Kinaye de mecaz anlam kastedilir
.
Düşenin elinden tutmak gerekir Ali gözü açık bir çocuktur
TARİZ (İRONİ) SANATI
Birini küçük düşürmek ve onunla alay etmek amacıyla sözün ya da kavramın gerçek ve mecaz anlamı dışında büsbütün tersini kastetmektedir.
Düşük alan bir öğrenciye:’’Allah nazardan korusun, bu ne büyük başarı.’’demek gibi.
TENASÜP SANATI
Anlam bakımından aralarında ilgi bulunan iki veya daha fazla kelimenin bir arada (beyit-mısra- dörtlük) kullanılmasına denir.
Nedir bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence.
LEFF-Ü NEŞİR (TOPLAYIP DAĞITMA) SANATI
Birinci mısrada toplanan en az iki kavramın ikinci mısrada bir benzerinin söylenmesine denir.
Gönlümde ateştin, gözümde yaştın
Ne diye tutuştun, ne diye taştın.
CİNAS SANATI
Mısra sonlarında sesteş sözcüklerle yapılan uyaklara cinas sanatı denir.
Kalem böyle çalınmış yazıma
Ne kışım benzer kışıma
Ne yazım benzer yazıma
Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Arşa çıksan da bu akıbet yer yer seni.
SECİ
Düz yazıda, kelimelerin kafiyeli olacak şekilde sıralanmasına denir
Sarı saçlı sevgilim seni saat sekizde saray sinemasında bekliyorum.
ALİTERASYON
Mısra veya beyitte ahenk oluşturacak şekilde aynı sesin veya hecenin tekrarlanmasına denir.
AKROSTİŞ SANATI
Mısraların baş harflerinin birleşmesi sonucu anlamlı bir kelime veya isim çıkacak şekilde şiir yazmaktır.
Nasıl ağlar hazan erince yapraklar
İntizar ile bî-mecal sararıp düşerken
Hayalî kaplar ufku geçen yazın
Artık sade hatırası kalacaktır
Leylâklarda müteessir solan
İRSAL-İ MESEL ( Örnek, misal getirme)
Yazılı ve sözlü anlatımda bilhassa şiirde ifade edilen düşünceyi ispat etmek, pekiştirmek ya da daha etkili kılmak maksadıyla meşhur bir sözü ya da vecizeyi söyleme, kullanma sanatıdır. Bu sanat özellikle muhatabı ikna etmek maksadıyla yapılır ve kullanılan atasözü ve vecizeler Türkçenin yanı sıra Farsça veya Arapça da olabilir.
Kirpikleri uzundur yârin hayale sığmaz
Meşhur bir meseldir “Mızrak çuvala sığmaz”
Hevâî
Mesel: Örnek, benzer, numune; anlamlı ve dokunaklı etkili söz; ahlâka yararlı hikâye
darb-ı mesel: Atasözü
Sevgilini kirpikleri öyle uzundur ki hayale bile sığmaz, hayal dahi edilemez. Meşhur bir atasözü dür; Mızrak çuvala sığmaz.
TEŞBİH (BENZETME)
Anlama güç katmak için, aralarında gerçek ya da mecaz, çeşitli yönlerden ilgi, benzerlik bulunan en az iki varlıktan zayıf olanı nitelik bakımından güçlü olana benzetme sanatıdır.
Şair, kendisini etkileyen bir olay veya varlık karşısında heyecanlanır, bu heyecanını daha kuvvetli ve tesirli anlatabilmek için, o ruh hâlini okuyucuda daha iyi canlandırabilecek benzetmeler yapma yoluna gider ve bunun sonucunda da teşbih sanatı meydana gelmiş olur.
Teşbih sanatında en az iki, en fazla dört öğe bulunur. Öğeleri şunlardır :
1- Benzeyen (müşebbeh, teşbih edilen, benzetilen) : Birbirine benzetilen şeylerden nitelik bakımından güçsüz olanıdır.
2- Kendisine Benzetilen : Birbirlerine benzetilen şeylerden nitelik bakımından daha üstün ve güçlü olanıdır.
3- Benzetme Yönü : benzeyen ve kendisine benzetilen arasındaki ortak noktadır. Zaten benzetme bu ortak noktayı belirtmek için yapılır. (Ancak bu ortak nokta her zaman vurgulanarak zikredilmeyebilir.)
4- Benzetme Edatı : Benzeyen ve kendisine benzetilen arasında benzetme ilgisi kuran kelime veya ektir. Teşbihte genellikle şu kelime ya da ekler benzetme edatı olarak kullanılır :
Âdeta, andırır, benzer, bigi, çü, çün, gibi, gûnâ, gûne, gûyâ, gûyiyâ, kimi, mânend, meğerki misal, misillü, misl, nitekü, nitekim sanki sıfat (gül- sıfat), tek, tıpkı, -asa, -vâr, -veş vb.
Aşağıdaki örnekte benzetme ögelerini topluca görebilmekteyiz.
Durmuş zaman gibiydi geçmeyen zaman.
Yahya Kemal
1- Benzeyen (benzetilen) : zaman
2- Kendisine benzetilen: durmuş saat
3- Benzetme yönü ( : durup geçmemek, ilerlememek, durmuş
4- Benzetme edatı: gibiydi
Ali aslan gibi cesurdur.
1- Benzeyen-benzetilen: Ali
2- Kendisine benzetilen: aslan
3- Benzetme yönü: cesaret
4- Benzetme edatı: gibi
İSTİARE (İĞRETİLEME)
Teşbihin ana öğelerinden sadece kendisine benzeyen ya da kendisine benzetilenle yapılan teşbihe istiare denir. Kendisine benzetilenle yapılana "açık istiare" kendisine benzeyenle yapılana "kapalı istiare" denir.
İstiare
Açık İstiare Kapalı İstiare
Benzeyen-Yok Benzeyen-Var
Benzetilen-Var Benzetilen-Yok
Bir ihlal uğruna Rab ne güneşler batırıyor.
K.Benzetilen
Uludağ etekleri al ipekten bu akşam.
Karadutum, çatal karam, çingenem
Nar tanem, nur tanem, bir tanem
Varsın rüzgâr bahçelerde gezsin
Ay zeytin ağaçlarından yere damlıyordu.
TEŞHİS (KİŞİLEŞTİRME) SANATI
Cansız varlıklarla ve insan dışındaki canlılara insan özellikleri vermeye teşhis sanatı denir.
Onun ölümüne gökyüzü ağladı.
İçmiş gibi geceyi bir yudumda,
Göğün mağrur bakışlı bulutları.
Ay suda bestelerken en güzel şarkısını
Küreklerim de suya en derin şiiri yazdı.
EDEBİYATDA İLKLER
İlk köy romanımız Nabizade Nazım Karabibik
İlk tiyatro eserimiz: Şinasi Şair Evlenmesi 1859
İlk yerli romanımız: Şemsettin Sami Taaşşuk u Talat ve Fıtnat
Batı tekniğine uygun ilk romanımız Halit Ziya Uşaklıgil Aşk-ı Memnu
İlk çeviri romanımız Yusuf Kamil Paşa Telemak (Fenelon’dan) 1859
İlk psikolojik romanımız Mehmet Rauf Eylül
İlk realist romanımız R. Mahmut Ekrem Araba Sevdası
İlk resmi Türkçe gazetemiz Takvim_i Vekayi
İlk yarı resmi gazetemiz Ceride-i Havadis
İlk özel gazetemiz Tercüman-ı Ahval Agah Efendi- Şinasi tarafından
İlk pastoral şiirimiz A. Hamdi Tanpınar Sahra
İlk şiir çevirmeni
İlk noktalama işaretini kullanan
İlk makale yazan
İlk Türk gazeteci
ŞİNASİ
Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro A . Hamdi Tanpınar Eşber veya Sardanal
İlk bibliyografya Katip Çelebi Keşfu-z Zunun
İlk hatıra kitabı Baburşah Baburname
İlk hamse şairimiz Ali Şir Nevai
İlk tezkiremiz Ali Şir Nevai Mecalisü-n Nefais
İlk antolojimiz Ziya Paşa Harabat
İlk atasözleri kitabımız Şinasi Durub-u Emsali Osmaniye
İlk mizah dergimiz Teodor Kasap(tarafından Diyojen
İlk hikaye kitabımız A. Mithat Efendi Letaif-i Rivayet
İlk fıkra yazarımız Ahmet Rasim
Türkçe yazılan ilk kitap Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig
İlk siyasetname kitabımız Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig
İlk mensur şiir yazan şairimiz Halit Ziya Uşaklıgil
Şiirde Türk kelimesini kullanan şair M. Emin Yurdakul
İlk makalemiz Şinasi Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi
Mesnevi tarzında ilk eserimiz Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig
Dünyada ilk modern roman Cervantes Don Kişot
Bildiri yayınlayan ilk edebi topluluk Fecr-i Ati
İlk seyahatnamemiz Seydi Ali Reis Miratü’l Memalik
İlk edebiyat tarihçimiz A.Halim Memduh Efendi
Batılı anlamda ilk edeb tarihçimiz Fuat Köprülü
Dünyada ilk hikayeci Baccacio Dekamoran
Sahnelenen ilk tiyatro eserimiz Namık Kemal Vatan Yahut Silistre
Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı Süleyman Paşa Sarf-ı Türki
İlk natüralist eserimiz Nabizade Nazım Zehra
Divan edebiyatının ilk mahallileşme temsilcisi Nedim
İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi Kamusu’l Alam
İlk sözlüğümüz Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Lügati’t Türk
Aruzla yazılan ilk eserimiz Yusuf Has Hacip Kutadgu bilig
İlk didaktik şiir örnekleri Yusuf Has Hacip Kutadgu bilig
Türk adının geçtiği ilk eser Göktürk Abideleri
Konuşma diliyle ilk hikaye Ömer Seyfettin
İlk köy şiirimiz Muallim Naci Köylü Kızların Şarkısı
İlk alfabemiz Göktürk alfabesi
Tekke edebiyatının kurucusu Ahmet Yesevi
İlk Türk destanı Alp Er Tunga destanı
Batılı anlamda ilk eleştirmenimiz Namık Kemal
İlk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım
Dünyanın ilk destanı Gılgameş Destanı
Süslü nesirin ilk temsilcisi Sinan Paşa
Salı Ocak 26, 2010 7:13 pm